“Baston her yerde bastondur. Üzerinde sanat eseri varsa o Devrek Bastonudur.”

Münteka Çelebi

Devrek tarihi araştırmacıların sıklıkla başvurdukları H.1310 (M.1892) tarihli Kastamonu Salnamesi’nin “Masnuat/El Sanatları” bölümünde, “Devrek kasabasında ceviz ağacından yapılan sandık, masa, konsol, sigara ağızlığı ve baston gibi şeyler memnuniyet verici şekilde olup, bundan böyle her yönüyle ilerleyeceği ve bu iş kolunun Devrek sanayisi içinde büyüyeceği, Devrek sanayisini de büyüteceği” belirtilmektedir. Cumhuriyetin ilk yıllarına ait salnamede, “Devrek’te hemen bütün şeb’at-ı sanat (sanat şekilleri) yerli Türkler tarafından idare edilir. Terzi, kunduracı, demirci, tekneci ve bilhassa yerli kızılcık, şimşir, ceviz gibi ağaçlardan ve kemikten sanatkârane baston, ağızlık gibi avari imal eden sanatkârlar vardır” denilmektedir. Devrek bastonlarında hammadde ağaç olarak kızılcık ağacı, akça ağaç, akgürgen, ceviz, çam, gül, döngel (muşmula), çınar, kayın ağacı, fındık ağacı, meşe, kiraz ağacı ve porsuk ağacı kullanılmaktadır. Ancak Coğrafi işaret tescili alan Devrek bastonu yörede yetişen kızılcık ağacının dallarından üretilmektedir. Kızılcık ağacından kesilen dallar 1-1,5 yıl kurumaya bırakılır. Kuru dallar önce özel fırında veya ateş üstünde ısıtılır ve ardından dalın doğrultulması işlemine geçilir. Doğrultma işleminden sonra dalın üzerindeki kabuklar sıyrılır ve torna desteğiyle de bu işlem tamamlanabilir. Doğrultulmuş ve kabukları temizlenmiş, törpüyle düzeltilmiş dal üzerinde desen çizme aşamasına (markalama) geçilir. Bu çizim üzerinde çeşitli aletler yardımıyla desen açılır ve törpülenir.  Klasik Devrek bastonunda en çok baklava, yılan ve burma biçimleri kullanılır.  Baston yüzeyinde burma formunun estetik olması ve yılan figürünün bu forma uygun düşmesi nedeni ile oldukça fazla kullanılmaktadır. Bunların yanı sıra gül ve çeşitli çiçek kabartmaları, sedefli ve değişik hayvan başlıklı takma saplı bastonlar (at, kartal, ördek başlı, koşan at, kurt vb.) yapılmakta ve bu bastonlarda bitkisel ve geometrik bezemeler de oldukça fazla görülmektedir.

Çoban tekniği Devrek yöresine ait bir terimdir. Kızılcık ağacı dalları kesilmeden önce üzerine belirli aralıklar ile bıçak ile vurulması sonucu dallarda çıkıntılar oluşur. Çıkıntılı bu görünüm, çoban çentiği olarak nitelendirilmektedir. Devrek bastonu 9 aşamada yapılır. Bu aşamalar fırınlama, tornalama, gövde, sap kesimi, uç takmak, sistire ve zımpara, renklendirme, süsleme işleme ve vernikleme işlemleridir. Fırınlamada ağaç 180-240 derece sıcaklıkta yumuşatılıp, istenilen şekilde düzeltme tahtasında düzeltilir. Tornalamada sap takılacak kısmı, işleme yapılacak gövdesi ve uç takılacak bölümleri çekilerek hazırlanır. Tamamen elde veya torna yardımıyla gövdeye desen açılır ve işlenecek yılan, baklava dilimi vs. şekilde işlenir. Gövdedeki şekle en uygun sap modeli seçilir ve son kesimleri ve düzelmesi sap kesimi aşamasında yapılır. Uç takma aşamasında ise, tornada uç takılması için açılmış olan kısma boynuz ucu polyemit delinerek tutkalla monte edilir. Kuruduktan sonra gövdeye göre göze hoş görünecek şekilde temizliği yapılır. Sistire ve zımpara işlemi de tamamlandıktan sonra baston ya çini mürekkebi ile ya da saf nitrik asit ile yakılarak boyanır. Devrek bastonunu diğer bastonlardan ayıran en önemli özelliklerinden biri budur. Süsleme-işleme her ustanın bir bakıma kendi kimliğini yansıttığı, sapın hemen altında yer alan 5-7 cm’lik bölümü çiçek veya başka simgelerle süslediği aşamadır. Son olarak vernikleme işlemi yapılır. Vernikleme de daldırma ve süzme işlemleri ile yapılır. Daha sağlıklı olduğu düşünülen daldırma yöntemi ile iyi vernikli bir yüzey elde edene kadar belirli zaman aralıklarıyla bu işlem 7-8 defa tekrarlanır. 24 saat kurumaya bekletilen Devrek bastonu sahibine sunulmaya hazırdır.

Genel olarak bir sanat ürünü olan Devrek bastonu Devrek’te baston ustaları tarafından kültürel miras unsuru olarak üretilmeye devam etmektedir. Devrek Belediyesi, Devrek Ticaret ve Sanayi Odası ve Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Devrek Bastonu Uygulama ve Araştırma Merkezi Devrek bastonunun yaşatılması ve tanıtılması için faaliyetler göstermektedir.