Açıklama
Örtme terimi örtünme eyleminden türetilmiş, yörede örtünmek için kullanılan başörtüsü anlamındadır. Göynük tokalı örtme, dokumacılığın çok uzun yıllardan beri yapıldığı ve geleneksel hale geldiği Göynük’te üretilen, kısa kenarları ve baş üstüne gelen kısmı desenli, iki parça, ince pamuklu bez dokumanın birleşmesinden meydana gelen, kısa kenarlarında kırmızı püsküller bulunan bir örtüdür. Kısa kenar saçaklarına bağlanan kırmızı püsküllere yörede toka denildiği için bu örtülere tokalı örtme denilmektedir. Örtmelerin boyutları, 173 cm boyunda ve en iki parçanın birleşiminden oluştuğu için 92 (46*2) cm ya da 200 cm boyunda ve en iki parçanın birleşiminden oluştuğu için 100 (50*2) cm şeklindedir. Örtmeler birbirinin aynı olan, sadece uzun kenardaki baş üstü deseni farklı olan iki parça halinde dokunur. Parçalar desensiz uzun kenarından süslü dikişle birleştirilerek kullanılır. Zemin bezayağı dokuma örgüsüne sahiptir. Dokuma sıklığı ortalama olarak cm2’de 20 çözgü*20 atkı, fitilli çözgülerde ise 13-14 çözgü arasındadır. Atkı ve çözgü iplikleri 20/1 Ne., kıvrak denilen tek kat bükümlü pamuk ipliğidir. Bu iplik tezgâhtan çıkan dokumanın kendiliğinden kıvrılmasını (bükülü bez şeklini almasını) sağlar. Çözgü ve atkı aralarına fitil şeklinde 2-3 katlı kalın beyaz ya da renkli pamuk veya ipek iplikler kullanılabilir. Sadece çözgüde fitil kullanılırsa çıbıklı (çubuklu) veya fitilli, hem atkıda hem çözgüde fitil kullanılırsa çatkılı örtme adını alır. Ürünün en belirgin ayırt edici özelliği toka adı verilen püsküllerdir. Dokumanın kendi kumaşından çıkan püsküller saçak olarak adlandırılırken, yalnızca Göynük yöresinde yapılan tokalar, renkli orlon iplerden yapılarak örtmelere sonradan eklenir.
Göynük tokalı örtmeleri “düzen” adı verilen dokuma tezgâhında yapılır. Düzen, çam ağacından yapılmış, iki gücülü ve iki ayaklı, yüksek tipte mekikli bez dokuma tezgâhıdır. Bir tezgâhta yerel adları ile ‘‘tefe-tarak, kücü (gücü), vicirdek (kuş/makara), selmir/çevirge/göcen/gersiye (selmin), çevirge çomağı/zevle, ayakçak (pedal), çımbar, oklar (ağızlık tahtaları)” bölümleri bulunur. Çözgü ipliklerinin eşit aralıkta dağılımını sağlayan, kamıştan yapılmış ‘tarak’ ve tarağın yerleştirildiği, ileri ve geri hareket edebilen ‘tefe’ atkı ipliklerini sıkıştırmaya yarar. Madeni telden kücü çerçeveleri, aşağı ve yukarı hareket ederek, kücü deliklerinden geçirilen çözgü ipliklerinin arasını açar, yani atkı ipliğinin geçirileceği ağızlığı oluşturur. ‘Vicirdekler’ (kuş/makara) ve ‘ayakçaklar’ kücülerin aşağı ve yukarı hareketini sağlar. Selmin (selmir, çevirge, göcen ya da gersiye olarak adlandırılan) bölüme çözgü iplikleri veya dokunan kumaş sarılır. ‘Çevirge çomağı’ selmini sabitleyen çubuktur. Buna bazı bölgelerde ‘el ağacı’ denilmektedir. ‘Çımbar’ ise, dokumanın eninin aynı ölçüde ve düzgün olmasına yardımcı olur. ‘Oklar’ ya da ‘ağızlık tahtaları’ çözgü ipliklerinin karışmamasını ve gerginliğini sağlar. Çözgü ipliklerine ‘eriş’, atkı ipliklerine ‘argaç’ adı verilir.